BEŞ ELEMENT TEORİSİ

Beş element teorisi akupunktur'la tedavide önemlidir. Hekim tedavide hangi noktaları seçeceğine  beş element teorisine dayanarak  karar verelebilir. Ancak bütün noktalar beş element noktaları olmadığı için beş element noktalarıyla tedavide sınırlı noktalar seçilir. Beş element noktaları sadece el ve ayaklarda bulunan noktalardır. Parmak uçlarından dirsek veya dizlere kadar olan bölgelerdeki noktalar arasında beş element noktaları bulunur. Vücudun diğer yerlerinde beş element noktaları yoktur. Sadece beş elemente göre tedavi uygulayan ve bu yönde eğitim veren okullar mevcuttur. Ancak bize göre beş element tedavisi akupunkturla tedavinin sadece bir parçasıdır. Böyle bir yaklaşım çok önemeli olmakla beraber bütünü gözden kaçırabilir. Bir Migren tedavisinde baş bölgesinden de noktalar almak tedavi etkinliğini artırabilir.

Ağaç (tahta), Ateş, Toprak, Metal ve Su  beş element olarak kabul edilirler.         

Evren ve evrende bulunan  herşey  beş elementten türemiştir. Element, elementa kelimesinden türetilmiş olup ilk basamağından başlamak üzere merdiveni çıkmak anlamına gelir. Bütün varlıklarda beş element aynı oranda bulunmuş olsaydı sadece tek bir varlık olurdu. Bu çıkarıma dayanarak her bir varlıkta elementlerin farklı oranlarda bulunduklarını söyleyebiliriz. Varlıklar, bu elementlerin etkisinde de bulunurlar. Bu etki bir süre  bir elementin etkinliği arkasından başka bir elementin etkinliği şeklinde kendini gösterir. Bu yüzden şeylerin elementlerle ilişkilerine faz adı verilmiş, içersinde bulundukları faz ait oldukları elementle tanımlanmıştır. Ateş fazı, su fazı gibi.

Element kelimesi Çince XING kelimesine karşılık olarak verilmiştir. Kelime, kendisinden başka bir şeyi temsil etmeyen sırf kendisi olan anlamında kimyada kullanılan temel 104 element gibi bir anlamda kullanılmaktadır. Kimyadaki element kavramında da kendisinden başkası olamayan özel bir yapı kastedilir.

Ancak, Xing kelimesini tabiatın (evrenin, maddenin) ana yapısı olarak tariflenmesi doğru değildir. Xing, element anlamından ziyade hareket, işlev, davranış, ilerlemek anlamına gelir.Yani Xing pozitif, hareketsiz, bir  temel madde değildir. Elementler tabiatın  dinamik kalitesidirler. Hem maddeyi hem de maddelerin içersinde bulundukları halleri temsil ederler.

Grek Filozofları elementi tanımlamak için farklı kelimeler kullanırlar. Mesela; Eflatun ‘basit bileşenler’ olarak tanımlamıştır elementleri. Aristo ise,  ‘birincil şekil’ olarak tanımlıyor dört elementi. Şöyle bir açıklaması var Aristo'nun: Toprak, ateş, su, hava dört birincil şekildirler.. Toprak ve ateş bizim duyularımıza göre birbirlerine göre zıttırlar. Ateş sıcaktır, toprak soğuktur. Soğuk ve sıcak birbirlerine zıttırlar. Kuru ve yaşta birbirlerine zıt özelliktir. Öyleyse bunların kombinasyonları sıcak-kuru, sıcak-yaş, soğuk-kuru, soğuk-yaş birer elemente denk düşerler. Sıcak-kuru, ateş; sıcak-yaş hava; soğuk-kuru, toprak; soğuk-yaş, su olmak üzere. Böylece kombinasyonlarla yeni varlık şekil ve özellikleri ortaya çıkar. Bu son anlatıma göre her bir elementin, soğuk,sıcak, kuru, yaş olmak üzere dört unsur taşıdığı  kabul ediliyor demektir. Bu unsurların oranları elementlerde farklı özellikler kazandırırlar. Bu son dört unsur aynı zamanda hastalık etkeni de olabilirler. İşte o zaman hastaların hangi yiyecekleri almaları gerektiği yiyeceklerin dört unsurdan hangilerini taşıdıklarına bakılarak söylenir.

Akupunktur'a göre, elementler birbirleriyle karışabilirler ve birbirlerine dönüşebilirler. Toprak, soğuk ve kuru olarak suyu üretebilir, kuruluk yerine yaşlık gelirse, su oluşur. Su hem soğuk hem de yaştır. Aristo’ya göre elementler birbirlerine çevrilebilirler biri diğerini oluşturabilir. Bu anlayış Çin düşüncesine çok benzerdir. Greklere göre dört element maddenin temel bileşenleri yapı taşları değillerdir.

Element modern kimyada ki anlamda da kullanılmamıştır.

Bu anlatılanlar doğrultusunda Çince deki Xing kelimesinin elementi tam yansıtmadığı görülmektedir.

Beş element teorisi, Çin teorisine göz atıldığında zaman zaman kullanılmış, önemli olmuş, bazı zamanlalarda da önemsiz hale gelmiş kullanılmamıştır. Warring State (savaşan eyaletler) devrinde çok popülermiş tıbba, astrolojiye, tabiat bilimlerine, takvime, müziğe hatta politikaya kadar girmiş. Bütün Fenomenler beşe ayrılarak sınıflandırılmış. Bir ara beş element yerine altı element teorisi kullanılmış. Bu kullanımı da beş element, altı kabiliyet olarak söylenilmiş.

Warring State devrindeki bir kitap Allah beş kabiliyet gönderdi ve insanlar onları kullanır denmektedir. Aynı zamanda bu kitapta yönetimin altı koltuğu gibi bir deyim de kullanılmaktadır. Bu altı koltuk  Su, Ateş, Metal, Ağaç, Toprak ve Tahıl olarak sayılıyor. Tahıl altıncı element olarak geçiyor.

Rhou Dynastry zamanında yayılmış bir kitap olan Shong Shi’ da beş element su, ateş, tahta, metal ve toprak olarak geçmektedir. Bu devirde elementlerin özellikleri şöyle belirtilmiştir: Su aşağıya doğru nemlendirir (akar), ateş yukarıya doğru parlar, tahta (ağaç) eğilebilir, doğrultulabilir, metal eritilebilir, katılaşabilir. Toprak büyütebilir, çürütebilir diyerek beş elementin değişik halleri tarifte kullanılmıştır. Bazı kitaplarda her element bir tat'a karşılık almıştır. Su elementi tuzlu, ateş acı, tahta ekşi, metal yakıcı, toprak tatlı gibi. Bu bize beş elementin beş hali temeliyle ilgili tam bir bilgi vermektedir.

 

HAREKET OLARAK BEŞ ELEMENT

Beş element beş hareket yönünü temsil eder.

Ağaç  yayılmayı, bütün yönlerde dışa açılmayı, metal  içe doğru hareketi, su aşağıya, ateş ise yukarıya doğru hareketi temsil eder.Toprak  ise nötraliteyi temsil eder.

 

MEVSIMLER VE BEŞ ELEMENT

Her bir element bir mevsime denk gelir.

Ağaç (Tahta) ilkbaharı temsil eder, doğuşla anılır. İlkbahar her şeyin yeşerdiği, canlandığı, doğduğu mevsimdir.

Ateş yaz ve büyümeyi temsil eder. Olgunlaşma söz konusudur.

Metal sonbahardır, bu mevsimde mahsulün toplanması söz konusudur.

Su, kıştır. Burada mahsulün depolanması söz konusudur. Bahara hazırlık devresi de denilebilir.

Toprak en son mevzudur, transformasyonla gider. Toprak herhangi bir mevsime uymaz. O merkezdedir. Her bir mevsimin son günleri toprağa aittir. Zira her mevsim sonu enerjiler yenilenmek için toprağa girerler.

 

BEŞ ELEMENTTE BEŞ KURAL

Elementler birbirlerini etkilerler. Bu etkileme diğer elementi üretme (oluşturma), güçlendirme (destekleme), kontrol etme, zayıflatma (baskılama), tüketme şeklinde olabilir. Oluşturma ve kontrol etme normal durumlarda birbirleriyle ilişkili olarak yürürler ve elementler elementler arası dengeyi sağlarlar. Patolojilerde aşırı baskılama ve ters yönde baskılama etkin olur.  

Su-Ağaç-Ateş-Toprak-Metal

Yukarıdaki döngü su’ dan başlar. Su, ağacı besler büyütür, ağaçtan tahta oluşur, tahtanın oluşumunu teşvik eder. Ağaç olarak çeşitli yönlere dağılır, içinden ateş çıkar, ateşin külleri toprağa döner, toprak zamanla madenleşir, metal toprağı delerek  su çıkmasına sebep olur.

Bu döngü böylece sürer gider.

Bu döngüde bütün elementler birbirleriyle ilişkilidirler.Oluşum sıklaştığında bir üreten (oluşturan) bir de üretilen (oluşturulan) vardır. Üreten ana, üretilen oğul olarak kavramlaştırılır. Mesela; tahta ateşin annesidir ve ateşte tahtanın oğludur. Anne oğulu doğurur, oluşturur.

Baskılamada birer element atlanarak saat istikameti yönünde dönüş yapılır. Üçüncü element birinci element tarafından kontrol edilir. Üçüncü elementin  eğer aşırı bir üretimi ve  faaliyeti varsa bu birinci element tarafından baskılanır. Su ateşi baskı veya kontrol altında tutar.

TEDAVİ

Kuralları:

• Beş elementte tedavi metotlarından birisi anayı kuvvetlendirme ve oğulu zayıflatmadır.
  
• Yetersizlik sendromunda tutulan kanalın veya ana kanalın ana noktası kullanılır.
  
• Aşırılık sendromunda tutulan kanalın oğlu kullanılır.

Mesela; Karaciğer yetersizliği sendromunda ya karaciğer kanalında ana noktası (karaciğer-8 noktası) ya da karaciğerin anası olan böbrek kanalından ağaç noktası (Kıd-7) seçilir.

ANLAŞILMASI ZOR METOTLAR

Aşırı baskılamanın tarifi:

1-Aşırı baskılanmış olan güçlendirilir.

2-Baskılayan olan YIN-YANG geçişi ile enerji baskılananın arasına geçilir.

3-Baskı inhibe edilir, oğulla zayıflatılır.

4-Ters baskılamada YİN-YANG enerji akışı sağlar.

Örnek; Akciğer ters baskı altında olsun.Yani Karaciğerin kuvvetli olmasından dolayı ters baskıyla zayıflamış olsun. 

1-Akciğer güçlendirilir. Bunun için meridyen ana noktası olan Toprak noktası seçilir: Lu-9

Sonra ters baskılayan karaciğerin YANG organ olan safra kesesine bakılır. Safra kesesinden enerji aktarımı yapabilmek için dalaktan Tahta noktası seçilir: Sp-1 noktası. Böylece Akciğerin anası olan dalak güçlendirilir. Karaciğerdeki fazla enerji safra kesesi üzerinden dalağa aktarılmış olur. Dolayısıyla Akciğer anası güçlendirilir.

Eğer Karaciğerden direk mideye (YİN-YANG) mideden dalağa ve dalaktan Akciğere aktarılmak istenirse LUO noktası kullanılır: Lu-9. St-43 (mide Wood’u), Sp-4, Luo noktası

BIYOENERJIDE BEŞ ELEMENT

Beş element akupunktur'una göre biyoenerji yapıldığında kişinin içersinde bulunduğu fazı tesbit etmek için renk görmeye çalışılır. Kişinin içersinde bulunduğu faza uygun renk tesbit edildiğinde bu renk bize kişinin fazını gösterdiği gibi o fazda enerji siklusunun durduğunu da gösterebilir.  Eğer o fazdan sonra gelen renge hemen geçilebiliyorsa sıklus renklere göre yürütülmeye çalışılır.  Eğer faza ait renk yürütülemiyor, kendinden sonraki faza ait renk görülemiyorsa hastanın şikayetçi olduğu bölgede bir sonraki fazın rengi gözükür. O renk izlendiğinde ilk gözüken renge ait meridyenin oğul noktası seçilerek tek nokta ile tedavi edilir.

Örnek: Yirmi gündür kalça ağrısı olan bir hastaya akupunktur uygulandı. Hasta ilk uygulamalarda kendisini daha iyi hissetmekle beraber tam bir iyileşme sağlanmadı. Enflamasyonu giderek tedaviyi desteklemek amacıyla bir analjezik -antienflamatuar ilaç oral yoldan verildi. Hastada çok az bir iylşeme oldu. Bir iki gün sonra artık hastanın hareket kabilyeti oldukça sınırlanmıştı. Bunun üzerine renk görme tedavisine alındı. Hastanın bulunduğu faza ait renk SARI olarak görüldü. Kalça bölgesinde ağrılı olduğu bölgenin rengi ise beyazdı. Hastanın dalak enerjisinde birikim söz konusu olabilirdi. Ağrılı bölgede dalak enerjisi akciğerlere akamıyordu. Dalak meridyeninden akciğer noktası seçildi. Sp-5 iki taraflı olarak palpe edildi. Özellikle şikayet olan tarafta nokta oldukça hassas ve basmakla ağrılı idi. İki tarafa dalağın sedasyon noktası veya oğul noktası olan Sp-5 (Dalak-5) uylandı. Bir iki dakika sonra hasta çok rahatladı. Ağrıları geçti. Renk akışı başladı. 

 

                                                                                                          Prof.Dr.Cemal Çevik